TÜTÜN İLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR
DSM-5 TANI ÖLÇÜTLERİ
- A.Oniki aylık bir süre içinde aşağıdakilerden en az ikisi ile kendini gösteren,klinik açıdan belirli bir sıkıntıya ya da işlevsellikte düşmeye yol açan,sorunlu bir tütün kullanım durumu:
- 1.Çoğu kez niyetlenilenden daha büyük ölçüde veya daha uzun süreli olarak tütün alınır.
- 2.Tütün kullanmayı bırakmak veya kontrol altında tutmak için sürekli bir arzu veya sonuç vermeyen çabalar vardır.
- 3.Tütünü elde etmek veya kullanmak için gerekli etkinliklere çok zaman ayrılır.
- 4.Tütün kullanmaya karşı güçlü özlem duyma veya aşırı arzulama veya kendini zorlanmış hissetme
- 5. İşte, okulda ya da evdeki konumunun gereği olan başlıca yükümlülüklerini yerine getirememe ile sonuçlanan, yineleyici tütün kullanımı (örn,işini engelleme)
- 6. Tütünün etkilerinin neden olduğu ya da alevlendirdiği, sürekli ya da yineleyici toplumsal ya da kişilerarası sorunlar olmasına karşın tütün kullanımını sürdürme (örn. tütün kullanımıyla ilgili olarak başkalarıyla tartışmalara girme).
- 7. Tütün kullanımından ötürü önemli birtakım toplumsal, işle ilgili etkinliklerin ya da eğlenme-dinlenme etkinliklerinin bırakılması ya da azaltılması.
- 8. Yineleyici bir biçimde, tehlikeli olabilecek durumlarda tütün kullanma (örn. yatakta sigara içme).
- 9. Büyük bir olasılıkla tütünün neden olduğu ya da alevlendirdiği, sürekli ya da yineleyici bedensel ya da ruhsal bir sorunu olduğu bilgisine karşın tütün kullanımı sürdürülür.
- 10. Aşağıdakilerden biriyle tanımlandığı üzere, dayanıklılık (tolerans) gelişmiş olması:
- a. Esrikliği ya da istenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artan ölçülerde tütün kullanma gereksinimi.
- b. Aynı ölçüde tütün kullanımının sürdürülmesine karşın belirgin olarak daha az etki sağlanması.
- 11. Aşağıdakilerden biriyle tanımlandığı üzere, yoksunluk gelişmiş olması:
- a. Tütüne özgü yoksunluk sendromu (tütün yoksunluğu için A ve B tanı ölçütlerine başvurun, s. 282-283).
- b. Yoksunluk belirtilerinden kurtulmak ya da kaçınmak için tütün (ya da nikotin gibi yakından ilişkili bir madde) alınır.
- Nikotin kullanımı ,tütün türevlerinin sigara ,pipo,puro,nargile halinde içilmesi veya ağızda çiğnenmesi şeklinde olabileceği gibi,reçeteyle verilen ilaçlarla da ağızdan veya deri yoluyla olabilir.
- Sigara içenlerin %80’i 18 yaşında sigaraya başlamış olanlardır.
- Yoksunluk belirtileri,son sigara içiminden sonraki birkaç saat içinde başlayıp ,1 ila 4 günde pik yaparak en yüksek seviyeye ulaşır ve 3 ila 4 hafta kadar sürebilir.Sigara bırakıldıktan sonra ortaya çıkan depresif semptomlar yeniden başlamaya sebep olabileceği gibi kişiler iştah artışını ve kilo almalarını bahane ederek yeniden sigaraya başlayabilir.
- Kilo dışındaki kesilme semptomları(anksiyete,depresifmood,huzursuzluk,insomni,konsantrasyon güçlüğü..)ilk hafta boyunca zirveye ulaşır.2-4 hf’da kademeli olarak azalır.Kilo artışı 6 ay boyunca sürebilir.
- Sigara içme alışkanlığı,sadece nikotin alışkanlığı olmayıp,kendine has davranışlarının geliştiği özel bir yaşama biçimidir.Kişi sadece nikotine değil,sigarayıtaşımak,tutmak,yakmak ve dumanını seyretmek gibi eylemlere de alışır ve tekrarlanılmasına alışılan bu ritüeller de en az nikotin yoksunluğu kadar sigara bırakmayı zorlaştırır,arama davranışını artırır.
- Psikiyatri hastalarında genel nüfusa göre sigara içmenin ve nikotin bağımlılığının daha çok görüldüğü bilinmektedir. Bir araştırmada sigara içme oranının şizofreni hastalarında %90, bipolar bozukluk hastalarında %70, başka psikiyatrik bozukluğu olanlarda ise %45-70 arasında olduğu bildirilmektedir.
- Eğlence yerleri,arkadaşsohbetleri,yemekler gibi bazı ortamların teşviki ve sigara şirketlerinin reklamları gibi bazı sosyal faktörler bağımlılığın gelişmesini destekler.Özellikle gençlerin sigara içmeleri ve bağımlı olmalarında,sigara içen ve bir identifikasyon modeli olarak rol oynayan anne-baba ve kardeşlerin önemli payı vardır .
- Nikotinik reseptörler üzerine agonist etki eder.Bir tek sigara içildiği zaman inhale edilen nikotinin yaklaşık %25’i kana geçer ve 15 saniye içinde beyine ulaşır.Yarı ömrü yaklaşık 2 saatir.Ventraltegmentalalandan,serebral korteks ve limbik sisteme projekteolan,dopaminerjik geçiş yollarını aktive ettiği için,’olumlu pekiştirici’ ve ‘iptila yapıcı’ özelliklere sahiptir.Budopaminerjik ödül sistemini aktive etme özelliğine ilaveten,NE,epinefrin konsantrasyonlarını ve ADH,betaendorfin,ACTH,kortizol salınımını da artırır.Bu hormonlarda nikotinin MSS üzerindeki temel uyarıcı etkilerine katkıda bulunurlar.
- Nikotinin, nikotinikkolinerjik reseptörlerde dopamin,glutamat ve GABA salınımını uyarması nikotin bağımlılığı gelişmesinde özellikle önemli bir öneme sahiptir.
TEDAVİ
- Başvuranların sigara bırakmayla elde edecek avantajlarla ilgili bir liste hazırlamaları istenir. Sigarayı bırakmak için uygun bir tarih belirlemeleri, yaşamı düzenlemeleri ve etkinlik yapmaları, sigarayı bırakmaya yönelik bir zihinsel hazırlık yapmaları, buna yönelik bir davranışsal hazırlık ve gözlem yapmaları istenir. Sigara bırakma sürecinin başarılı olmasında en önemli etkenlerden biri de ödüllendirmedir. Bireyin bırakmayı bir törenle yapması, bıraktığı ve izleyen süreçte de yeniden başlamadığı için kendini ödüllendirmesi istenir. Çevrenin ödüllendirmesinin de büyük yararı vardır.
- Tedavinin en önemli parçalarından biri uzun süredir bırakmış olan birinin yeniden başlamaması için uygun beceriler geliştirmesini sağlamaktır. Nüks önlemeye yönelik beceri eğitimi verilmelidir. Bunun için kendin yardım materyalleri kullanılabilir.
- FARMAKOTERAPİLER
- NİKOTİN REPLASMAN TEDAVİLERİ
- Nikotin bandı,nikotinsakızı,nikotininhaler..
- BUPROPİON
- Tütünü bırakmadan 1-2 hfönce ,her sabah 150 mg 3 gün,sonra günde 2 kez 150 mg,7-12 hf tedavi önerilmektedir.6 aya uzatılabilir.
- VARENİKLİN..
- 1 mg’lık formu günde 2 kez kullanılır.Tütünü bırakmadan 1 hf önce ,0,5 mg 1-3. gün, 4-7.günler 0,5 mg günde 2 kez ,sonrasında 12 hf boyunca günde 2 kez 1 mg ve ek olarak bırakanlar için 12 hf opsiyon önerilmektedir.
- Sigara sağlığa Zararlıdır.
- Sigara yalnızca sigara tekellerine yarar sağlamaktadır..
- Sigara kullanımı, ve sigara bağımlılığı önlenebilir bir sorundur.