• BAĞIMLILIKLA MÜCADELE KOMİSYONU

ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI

BAĞIMLILIK NEDİR?

Bağımlılık; bir maddenin veya davranışın olumsuz sonuçları olmasına rağmen ısrarla yapılması durumudur.Bağımlılık kavramı genel olarak madde kullanımına bağımlılık olarak anlaşılmakla beraber günümüzde pek çok davranışın bağımlılık türü olduğu görülmüştür.Bu davranışsal bağımlılıklar kumar oynama, teknoloji, seks, egzersiz, yeme gibi pek çok alanda görülebilmektedir.

ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI NEDİR?

Diğer adı kompulsif satın alma bozukluğu olan alışveriş bağımlılığı; satın alma düşünceleri ve aşırı alışveriş yapma ile belirgin olan finansal, sosyal ve mesleki sorunlara yol açan, olumsuz sonuçlarına rağmen durdurulamayan alışveriş yapma isteği ile karakterize dürtüsel ve tekrarlayıcı bir bozukluktur.  Bu davranışın sonucunda kişi yüksek miktarlarda borçlanır. Hastaların çoğu, eylem öncesi dayanılmaz bir arzu, denetlenemez bir istek ve hızla artan bir gerginlik hissi duyduklarını ve bunu yalnızca alışveriş yaparak, eşya satın alarak giderebildiklerini aktarmışlardır. Hastaların yaklaşık üçte ikisi bu düşünce ve istekleri rahatsız edici bulmakta ve karşı koymaya çalışmaktadırlar.

TARİHÇE

Alışveriş bağımlılığı kavramı 1915 yılında Emil Kreapelin tarafından “oniomania” (onyomani) olarak tanımlamasıyla ortaya çıkmıştır. Onyomani Yunanca satış anlamına gelen “onios” ve çılgınlık, delilik anlamına gelen “mania” kelimelerinden oluşmuştur. 1915 yıllarında ortaya çıkmasına rağmen 1980 yıllarının sonlarına doğru kullanılmıştır.

TANI

Kompulsif satın alma DSM ve ICD sınıflandırmasına alınmadığı için ortada kesin tanı ölçütleri yoktur. Bununla birlikte McElroy ve arkadaşları (1994), bir çalışmalarında, kompulsif satın almaya ilişkin şu tanı ölçütlerini önermişlerdir:

  1.  a. Sıklıkla dayanılmaz, rahatsız edici ya da anlamsız biçimde yaşanan satın alma uğraşıları ya da dürtülerinin olması;

           b. Gereksinimi olmadığı halde sıklıkla kişinin eşya satın alması, maddi imkanlarının elverdiğinden daha fazla şey satın alması ya da niyetlendiğinden daha uzun süre alışveriş yapması biçiminde uygunsuz satın alma uğraşılarının olması ya da uygunsuz satın alma dürtüleri ya da davranışları sergilemesi.

2.     Bu durumun toplumsal ve mesleki işlevlerde sorunlara ve maddi problemlere neden olması.

 3.    Bu satın alma davranışının sadece mani ya da hipomani dönemlerinde ortaya çıkmış olmaması.

NEDENLERİ

Alışveriş bağımlılığının nedenlerine bakıldığında ulaşılan birçok farklı sonuç bulunmaktadır

  • Benlik saygısında azalma
  • Endişe, depresyon ve takıntılarla birlikte yaşanan olumsuz duygular
  • Sosyal statü beklentisi
  • Fantezi düşkünlüğü
  • Artan internet kullanımı
  • Zorlayıcı biriktirme
  • Plansız satın alma
  • Cinsiyetteki fark (kadınlarda daha çok olduğu gözlemlenmiştir)

Kompulsif satın alma bozukluğu sıklıkla diğer ruhsal hastalıklarla birliktelik gösterir. Bunlar arasında duygudurum bozuklukları, anksiyete bozuklukları, madde bağımlılığı, yeme bozuklukları, kleptomani başta olmak üzere dürtü denetim bozuklukları, çeşitli kişilik bozuklukları sayılabilir. Depresyon gibi duygusal durumlar bu hastaların satın almaya olan yatkınlıklarını artırır. Çoğu zaman üzüntü, yalnızlık, kızgınlık, engellenme ve irritasyon gibi olumsuz duygular bu artışa neden olurken, kimi zaman mutluluk ve heyecan duyma gibi olumlu durumlarda da bu yatkınlık artabilir. Lejoyeux ve arkadaşları (1995a), hastaların davranışlarıyla olumsuz duygusal tepkiler özellikle depresif düşünceler arasındaki yakın ilişkiyi vurgulayarak, satın alma eyleminin antidepresan ve anksiyolitik etki gösterdiğini belirtmiştir. Bir diğer görüşe göre, kompulsif satın alma eylemi antidepresan etkisi ile hipomanik belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir (McElroy ve ark. 1995). Hastaların alışveriş sırasında hissettikleri hipomani benzeri duygular ve bazı çalışmalarda birlikte yüksek oranda bipolar bozukluk görülmesi, kompulsif satın almanın bipolar bozuklukla da ilişkili olabileceğini düşündürmektedir.

TEDAVİ

Diğer hastalıklarda olduğu gibi kompulsif satın almada da bozukluğun hastalara ve ailelerine maddi ve manevi açıdan verdiği zararlar dikkate alındığında erken tanı ve sağaltımın önemi ortadadır. Psikofarmakoloji tedavisinde nortriptilin, fluoksetin, sertralin, klomipramin gibi antidepresanlar ile lityum ve valproat gibi duygudurum düzenleyicileri yer almaktadır. Psikofarmakolojik sağaltımın yanısıra çeşitli psikoterapötik yöntemlerin de sağaltımda kullanıldığı bildirilmektedir. Psikanalitik psikoterapi, içgörü kazandırmaya yönelik psikoterapiler, bilişsel ve davranışçı terapiler hastalığın tedavisinde kullanılmıştır.

KAYNAKLAR

  • Angres, D. H. ve Bettinardi-Angres, K. (2008). “The Disease of Addiction: Origins, Treatment, and Recovery”. Disease-a-Month. 54(10). 696-721.
  • Arıduru Ayazoğlu, B., Aksu, M., Ünübol, H., Hızlı Sayar, G. (2019). “Alışveriş Bağımlılığı”. Etkileşim. 4. 44-64
  • Christenson, G. A, Faber, R. J., De Zwaan, M., Raymond, N. C., Specker, S. M., Ekern, M. D., Mackenzie, T. B., Crosby, R. D., Crow, S. J., Eckert, E. D. (1994). “Compulsive Buying: Descriptive Characteristics and Psychiatric Comorbidity”. Journal of Clinical Psychiatry. 55(1). 5-11.
  • Iqbal, N. ve Aslam, N. (2016). “Materialism, Depression, and Compulsive Buying among University Students”. International Journal of Indian Psychology. 3(2). 91-102.
  • Kearney, M. ve Stevens, L. (2012). “Compulsive Buying: Literature Review and Suggestions for Future Research”. The Marketing Review. 12(3). 233-251.
  • Krueger DW (1988) On compulsive shopping and spending: a psychodynamic inquiry. Am J Psychother, 42: 574-584.
  • Lejoyeux M, Hourtane M, Ades J ve ark. (1995a) Compulsive buying and depression (letter). J Clin Psychiatry, 56: 38.
  • Lejoyeux M, Tassain V, Ades J ve ark. (1995b) Compulsive buying, depression and antidepressants. Eur Neuropsychopharmacol, 5 (suppl 3): 369-370.
  • Lejoyeux M, Ades J, Tassain V ve ark. (1996) Phenomenology and psychopathology of uncontrolled buying. Am J Psychiatry, 153: 1524-1529.
  • Lejoyeux M, Tassain V, Solomon J ve ark. (1997) Study of compulsive buying in depressed patients. J Clin Psychiatry, 58: 169- 173.
  • McElroy SL, Keck PE Jr, Pope HG Jr ve ark. (1994) Compulsive buying: A report of 20 cases. J Clin Psychiatry, 55: 242-248.
  • McElroy SL, Keck PE Jr, Phillips KA ve ark. (1995) Kleptomania, compulsive buying, and binge-eating disorder. J Clin Psychiatry, 56(Suppl 4): 14-26.
  • Tamam, L., Diler, R. S., & Özpoyraz, N. Compulsive Buying: A Review.